روز پرستار

پرستار فردی که در زمینه اصول علمی و مهارتهای حرفه‌ای مراقبت، درمان و آموزش بیماران تحصیل کرده و در آن مهارت داشته باشد.

هرچند در گذشته به تمام مراقبین بیماران و ناتوانان پرستار می‌گفتند ولی امروزه پرستار فردی است که دارای تحصیلات دانشگاهی در این زمینه است. در ایران پرستارانی در مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای پرستاری وجود دارند. رشته‌های جدیدی در مقطع کارشناسی ارشد با مبنای پرستار وظیفه‌مدار راه‌اندازی شده‌است، همچنین آموزش مداوم پرستاران با همکاری سازمان نظام پرستاری در کل ایران عملیاتی شده‌است.^[۱]

پرستار نمی‌تواند مرکز درمانی مستقلی داشته باشد بلکه در مراکز درمانی تأسیس شده مانند بیمارستان، درمانگاه یا مطب عضوی از تیم درمانی است. در ایرانسازمان نظام پرستاری به عنوان سازمان صنفی پرستاران می‌باشد.

براساس استانداردها، می‌بایست تعداد پرستاران سه برابر تعداد پزشکان یا دو برابر تعداد تخت‌های بیمارستانی باشد یا در ازای هر هزار نفر جمعیت، سه پرستار وجود داشته باشد.^[۲] همچنین استانداردهای جهانی نشان می‌دهد در بخش داخلی و جراحی، هر ۴ تا ۶ بیمار باید یک پرستار داشته باشند (که در ایران، هر ۱۲ بیمار یک پرستار دارند

سالهاست كه در كشور ما ، روز میلاد دختری از خاندان امامت و رسالت ، یادگار فاطمه (س) و یادآور علی (ع) ، زینب كبری (س) به نام روز پرستار نامیده و گرامی داشته می شود ، در طی این سالها با فرا رسیدن روز میلاد حضرت زینب و روز پرستار به پرستاران هدیه یا هدایایی اعطا می شود و هر نهاد ، وزارتخانه ، بیمارستان یا مجتمع درمانی ، پرستار یا پرستارانی را به عنوان پرستار نمونه معرفی می كنند و بنا به  رسم مالوف ونانوشته كشورمان ، پرستاران را با كوله بار مشكلات حرفه ایی اشان تنها می گذارند؛ تا سال آینده و تنها برای یك روز ، دوباره وجدان جمعی به خاطر آورد و با تقدیری و هدیه ایی مراسم را با اتمام برساند . گویی این روزها در تاریخ رویدادهای كشورمان تنها از این رو نهاده شده تا مسئولیت مسئولان ، پاسخگویی آنان و توجه مردم به جای مداومت در طول سال به یك روز در سال محدود شود . و این در حالی است كه مسئولان و مردم دیدگان خود را بر روی جان فشانی ها ، زحمات و ایثارگری های پرستاران بسته اند . تبیان به مناسبت روز پرستار گفتگویی را با جمعی از پرستاران مجتمع درمانی امام خمینی ترتیب داده كه در زیر می خوانید . ما سخنان از دل برآمده پرستاران را روایتگریم  ، ما بازگو كننده سخنان جمعی هستیم كه جایگاه و منزلتشان را خداوند ستوده ، چه اینان جان و زندگی انسان را حفاظت می كنند : ” آنكه انسانی را نجات دهد گویی تمام بشریت را نجات داده است .”

در ابتدای این گفتگو و در بررسی شرایط كاری پرستاران نسبت تعداد پرستاران به بیماران را جویا شدیم ، یكی از پرستاران شركت كننده در این گقتگو در این باره گفت : مجموع آمار نشان می دهد كه كشور به 250 هزار پرستار نیازدارد ولی در حال حاضر100 هزار پرستار در كل كشور وجود دارد ، یعنی 150 هزار پرستار كم داریم؛در نتیجه باید تمام پرستاران شاغل این كمبود را به نوعی جبران كنند و این میزان كمبود پرستار و فشار ناشی از آن را دیگر پرستاران تحمل می كنند. یكی دیگر از پرستاران در ادامه افزود :  تعداد بیمارانی كه یك پرستار موظف به مراقبت از آنان است در هر بخش متفاوت است در بعضی از بخش ها در شیفت های عصر و شب به ازاء چهل بیمار، 2 پرستاروجود دارد  و گاه پیش می آید كه از مجموع این 20 بیماری كه پرستار شیفت عصر و شب مراقبت از آنان را به عهده دارد 6 بیمارتازه از اطاق عمل به بخش منتقل شده اند و نیاز به مراقبت بیشتری دارند . از سوی دیگر تعداد پرستار و بیمار بستگی به سیستم ارائه مراقبت دارد كه در هر بخش با بخش دیگر متفاوت است ولی الان به دلیل كمبود پرستار یك بخش كه نیاز به 4 پرستار دارد با دو پرستار اداره می شود و این وضعیت به طور خاص بر پرستار فشار می آورد، چون وجدان كاری و انسانی پرستار اجازه نمی دهد كه كیفیت كار را كاهش دهد؛ داروهای بیماران ، تحویل گرفتن بیمار از اطاق عمل و بررسی علائم حیاتی اش ، تعویض پانسمان، نظارت بر كل بخش، وسایل ، آمد و رفت ها ومشكلاتی كه این میان پیش می آید،  اینها كارهایی است كه یك پرستار انجام می دهد ؛ همه اینها سبب می شود كه فشار مضاعف بر پرستار وارد آید و وقتی پرستار محل كارش را ترك می كند كاملاً تخلیه انرژی شود چرا كه تمام انرژی و توانش را برای حرفه اش صرف كرده است و برای رسیدگی به خانه و زندگی اش انرژی ندارد. این پرستار پرتوان در ادامه گفت : پرستاران هیچگاه از كارشان كم نمی كنند ولی این وضعیت نابرابر تعداد پرستار و بیمار كه به هیچ وجه قابل توجیه نیست در هیچ جا لحاظ نمی شود.

در ادامه مشكلات حرفه ایی پرستاران را جویا شدیم ، یكی دیگر از پرستاران شركت كننده در این گفتگو در این باره گفت : همه ما به نوعی دچار بیماری های خاص هستیم. اصلاً  بیایند آمار بگیرند كه چند نفر از پرستاران خانم مبتلا به دردهای مفصلی اعم از زانو درد و دردهای كمر هستند. و این آمار را با آمار مشابه بین حرفه های دیگر مقایسه كنند (مثلاً با خانم های كارمند) این مشكل خاص پرستاران پر سابقه نیست ، تمام پرستارانی كه حتی سابقه كار آنها بین 5 تا 15 سال است دچار این مشكل هستند. امروزه وضعیت بخش ها با سالهای گذشته قابل مقایسه نیست رشد جمعیت ، اقسام بیماری های مختلف كه گاه  شدیدتر، ناشناخته تر و حتی خطرناكترند، به عنوان مثال  تا چند سال پیش ایدز و یا هپاتیت وجود نداشت ولی الان یك مشكل عمده است)،  تعداد زیاد بیمار، فشار كاری زیاد، كمبود پرسنل و كمی حقوق از دیگر مشكلات ماست ، با توجه به سطح بالای تورم و گرانی، توازنی میان در آمد پرستاران و مخارج آنها وجود ندارد ، به خصوص  مشكلات آقایان این حرفه زیاد است آنها اصلاً خانواده شان را نمی توانند ببینند. این مسائل به لحاظ كمی و كیفی باعث استرس می شود و شرایط را برای پرستار مشكل می كند.

پرستار سخت كوش دیگری درباره مطالبات و انتظارات پرستاران گفت:

مطالبات و انتظارات پرستاران در مقایسه با امتیازات كارمندان دیگر ارگان ها روشن می شود، اگر پرستاران را با  فارغ التحصیلان رشته های دیگر كه گاه رشته تحصیلی آنها آسانتر بوده و مسئولیت پرستاران را هم ندارند یعنی به طورمستقیم با جان مردم در تماس نیستند ، در مواجهه با بیماران عفونی و در معرض خطر ابتلا به این بیماریها قرار ندارند ، سیستم ایمنی بدنشان از پرستاران قوی تر است ، ( چرا كه سیستم ایمنی بدن پرستاران  در تماس با بیماران مختلف مبتلا به هپاتیتC، هپاتیتS،HIV ، به طور طبیعی كاهش می یابد)، مقایسه كنیم ، می بینیم كه پرستاران علیرغم كار سخت و پرخطر از امكانات و امتیازات كمتری نسبت به آنها برخوردارند . وی در ادامه افزود : ولی كاش حداقل برای پرستاران انگیزه ایجاد می كردند؛ هدیه روز زن به ما تعلق نمی گیرد حتی دریغ از یك كارت تبریك برای این روز  و یا هدیه روز پرستار را به صورت اقساط به پرستاران می دهند.این بدان معناست كه هنوز جایگاه واقعی پرستار شناخته نشده است. اینها برای پرستار انگیزه ایجاد می كند ولی نهاد های مسئول از این امر غافلند. خدمات، تسهیلات ، بن های غیر نقدی و نقد ی كه به پرستاران اعطا می شود واقعاً در مقایسه با اینكه این افراد كارشناسان حرفه و رشته خود هستند بسیار اندك است. وی در توضیح این مطلب گفت : به عنوان مثال هر اداره ای ، تعاونی مسكن فعال دارد. ولی برای پرستاران این مجتمع در شهرك واوان آپارتمان ساخته اند. در كشورهای خارجی پرستاری پس از كار معدن جزء سخت ترین مشاغل است و به دلیل سختی و حساسیت كار ، بالاترین پایه حقوقی را داراهستند. خطرپذیری این شغل بسیار بالاست. پرستاران حتی در مقایسه با پزشكان مدت زمان بیشتری را با بیمار سپری می كنند. اهمیت كار پرستاری اگر بیشتر از اهمیت كار پزشكی نباشد كمتر نیست. این سخن را گاهی ما از زبان بیماران می شنویم. تفاوت در آمدی پرستاران با پزشكان خیلی زیاد است از زمانی هم كه سیستم كارانه ایی  در بیمارستان معمول شده ، زحمت پرستاران چندین برابر شده ،ولی در عمل در آمد حاصل از بیمارستان 70% به پزشكان و30% به كلیه كادر بیمارستان  اعم از پرستاری ، اداری و خدمات تخصیص می یابد.

پرستاران شركت كننده در این گفتگو در باره ویژگی ها و شرایط سخت كارشان گفتند: وقتی یك شغل، شغل سخت به حساب می آید باید امتیازاتی برای آن قائل شوند. یك پرستار مثل كارمند نیست. شیفت شب و شیفت های تعطیل دارد، این نوع ساعات كاری عوارض ولطماتی را در زندگی پرستار بر جای می گذارد . پرستاران در معرض آسیب های جدی هستند گسترش بیماری های حاد نظیرHIV و انواع هپاتیت و لزوم مراقبت از آنان سبب شده كه برخی از پرستاران در حین مراقبت با ورود سرسوزن آلوده به دستشان مبتلا به این بیماری شوند. یك دانشجوی پرستاری و یكی از پرستاران در حال حاضر درگیر چنین مشكلی هستند ، ولی متاسفانه علیرغم تمام این خطرات و آسیب های مهلك ، پرستاری كه در حین كار به چنین بیماری هایی مبتلا می شود از بیمه آسیب های حرفه ایی برخوردار نیست. اگر یك كارگر درحین كار دچار آسیب دیدگی و یا قطع عضو شود بیمه خسارت وارده به كارگر را جبران می كند ولی اگر پرستار در حین پرستاری از یك بیمار دچاردیسك كمر و یا آسیب های جدی تر شود خسارات وارده از سوی هیچ شركت بیمه و یا وزارتخانه تابعه جبران نمی شود. باید مسئولان با ایجاد تسهیلاتی پرستار را در این كار سخت حمایت كنند ولی این حمایت ها وجود ندارد. یكی از خانم های پرستار در باره تبعات فقدان حمایت حرفه ایی از پرستاران گفت : در نهایت پرستار در برابر فشارهای كاری و تاثیرات آن بر زندگی به ناچار كار را رها می كند و خانه نشین می شود. پرستاری كه مدارج دانشگاهی را طی كرده هزینه ایی را برای تحصیل صرف كرده است، حالا از سیستم فعال جامعه جدا شده و خانه نشین می شود.

یكی از پرستاران حق كارشناسی و نادیده گرفتن آن را یكی دیگر از مشكلات پرستاران نامید و گفت : چطور یك پرستار كارشناس نیست. مگر پرستار كار كارشناسی انجام نمی دهد یك گروه فاقد تخصص بیاورند كه جای ما كار كنند تا مشخص شود كه آیا این شغل نیاز به افراد حرفه ایی و كارشناس دارد یا خیر؟ وعده می دهند كه پرستار كارشناس محسوب شده و به زودی احكام آنها ابلاغ می شود ولی همه اینها در حد وعده باقی مانده است  .

یكی دیگر از خانمهای شركت كننده دراین گفتگو یكی از موارد تبعیض میان كادر درمان را چنین ذكر كرد :  تفاوتی فاحشی میان فرصت های آموزشی پرستاران و پزشكان است. هر ساله به چندین پزشك فرصت های مطالعات كوتاه مدت و بلند مدت می دهند ولی باید پرسید  چند در صد از بودجه مطالعات – آموزشی وزارت بهداشت به پرستاران اختصاص می یابد ؟ دلیل این مسئله چیست؟ سطح علم پزشكی در كشور ما ، مقالات پژوهشی و تحقیقات در این رشته تفاوت چندانی با كشورهای اروپایی ندارد، ولی متاسفانه این پیشرفت در پزشكی قابل مقایسه با پرستاری نیست ؛ حرفه پرستاری كه مكمل پزشكی در بیمارستان است در زمینه فرصت های آموزشی و مطالعاتی مورد غفلت قرار گرفته است و این یكی از معضلات بسیار مهم است كه باعث كاهش انگیزه و عقب ماندن سطح علمی پرستاران شده است.

از جمع پرستاران حاضر در این گفتگو سوال شد كه چرا غالباً مردم از پرستاران ناراضی اند ؟ یكی از بانوان پرستار در این زمینه گفت : از آنجایی كه وظیفه پرستار شناخته شده نیست توقعات بیمار و یا همراهانش بی اندازه است و  به شغل پرستارمربوط نیست. تمام مسائل جانبی بیمارستان را از ما مطالبه می كنند اگر محیط كثیف است ،اگر تجهیزات كم است، اگر پزشك دیر می آید، اگر غذا مشكل دارد از چشم پرستار می بینند. اگر كار خوب انجام گیرد بیمار از پرستار تشكر نمی كند و تنها پزشك را مسئول حسن انجام كار می داند . در صورتی كه در تمام مواقع بحرانی این پرستاراست كه فداكارانه در سركار خود حاضر می شود. در زمان انقلاب ، در ایام جنگ ، مواقع بحرانی زلزله ، پرستار شیفت دوبل  و یا 24 ساعت سركارمی آمد و هیچ توقع تقدیر و تشكر هم نداشت.وی در ادامه افزود : رسانه ها باید درباره حرفه پرستاری اطلاعات كسب كنند و صرفاً در روز پرستار با این قشر همراه نشوند. باید به طور مداوم مسائل مطرح شود، و رسانه مسائل و مشكلات پرستاران را درك و پی گیری كنند، و شناخت كافی از حرفه پرستاری به جامعه انتقال دهند. وی دراین باره افزود : ما پرستاران نیازمند ترحم جامعه نیستیم. ما می خواهیم واقعیت حرفه ایی ما مطرح و بررسی شود نه اینكه از پرستار یك داستان اشك آلود بسازند.

از این عزیزان سوال شد كه اگر دوباره به سالهای انتخاب رشته بازگردید آیا باز هم رشته پرستاری را انتخاب می كنید؟ همه خانم های شركت كننده در این گفتگو بی درنگ به این سوال جواب مثبت دادند و علت این پاسخ را چنین بیان كردند : ما به این شغل علاقه داریم و آن چیزی كه ما را در این شغل نگه داشته همین علاقه است. یعنی كارمان را دوست داریم و احساس می كنیم در این شغل مفیدیم.

در پایان از پرستاران خواستیم پرستار و پرستاری را در یك جمله تعریف كنند :

با شرایط فعلی كه بر شمردیم ” ایثار و وجدان بیدار” . تعریف پرستار مشكل است ولی واقعاً در یك كلمه می توان پرستار را تجسم ایثار نامید چرا كه  یك پرستار از همه چیز در زندگی اش می گذرد. اگر شما لحظه لحظه زندگی یك پرستار را نگاه كنید می بینید زمانی نبوده كه او از خود ، خانواده ، استراحت و لذات زندگی نگذرد.